Federico García Lorca (5 Haziran 1899 – 19 Ağustos 1936) İspanyol şair ve oyun yazarı, aynı zamanda ressam, piyanist ve bestecidir. 27 kuşağının (“Generación del 27“) sembol üyelerinden birisidir. İspanya İç Savaşı’nın başlangıcında 38 yaşında iken milliyetçiler tarafından öldürülmüştür.

Yaşamı

1898 yılında, İspanya’nın Granada bölgesindeki Fuente Vaqueros kentinde doğan İspanyol şair Lorca, yüzyılının en büyük iki İspanyol şairinden biri olarak kabul edilir. Lorca’nın başarısında çocukluğunun büyük payı vardır. Granada’nın Fuentevaqueros kasabasında, varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Lorca’nın babası ateşli, canlı, neşeli bir adam; annesi ise sessiz ve ağırbaşlı bir kadındı. 1928’de yazdığı Romancero gitano (Çingene Baladı) ile ün kazanan Lorca, Salvador Dali ile birlikte İspanya’nın çağdaşlaşması için çalışan sanat adamlarından birisi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Şiirde, politikada ve ahlak anlayışında modernliğin savunucusu olan Lorca, eşcinsel olması nedeniyle Katolik Kilisesi ile arasının açılmasına neden olur. 1918’de, burjuva sınıfını, yeryüzünü şiirle doldurmuş olan İsa’yı katletmekle suçlayan Lorca, geçtiğimiz günlerde gelmiş geçmiş en başarılı edebiyat eseri seçilen Cervantes’in Don Quixote (Don Kişot)’u bir İsa figürü olarak ele alanlara katılır. Şair kavramını acılar çekmesi gereken bir kimse ile özdeşleştiren Lorca, İsa’nın hem katledilişini kınar, hem de kanının akması gerektiğini ifade eder.

“New York’ta Bir Şair” adlı eserinde Manhattan’ı, cesede doymayan bir mezbahaya benzeten Lorca, “hayvanların can çekişenler için öldürülüşünü” kaleme alarak kafasındaki batı anlayışına yönelik eleştirel yaklaşımlarını göz önüne serer. Lorca ve “Deli” lakaplı Salvador Dali, vücuduna saplanan oklar ile tasvir edilen Katolik Ermişi Aziz Sebastian’ı Aziz Yansızlık olarak yapıtlarında tasvir ederler. Dostlarınca apolitik bir sanatçı olarak nitelenen ve herhangi bir görüşe organik bağlarla bağlanmayan Lorca, yazdığı Yerma ve Bernarda Alba’nın Evi isimli oyunlarda ise Katolik Kilisesi, yükselen Nazizm ve milliyetçilik akımlarına karşı olan tutumunu yansıttı. Giyim kuşamında ve evinin dekorasyonunda ölüm ile özdeşleştirdiği beyaz rengi tercih eden şair, burjuva tarzı zevkler ve milliyetçilik ile çatışan çalışmalar yapmakta ve Franco’cuları masumiyeti katletmekle suçlamaktaydı.

Şiirlerinin yanı sıra tiyatro için yazdığı ve sahnelediği oyunlarla da ünlenen Lorca, eserlerinde hastalık hastalığını ve ölümü üzerine senaryolarını Kanlı Düğün (Blood Wedding, 1935), Yerma (1937) ve şiirlerinde başarı ile yansıtmış; ölüm – yaşam, verimlilik – kısırlık gibi çelişkiler arasındaki inişli çıkışlı çizgiyi başarı ile yakalamıştır.

19 Ağustos 1936’da doğduğu yörede Franco’nun adamları tarafından öldürülen Lorca, uluslararası camiada – özellikle de bir dönem yaşadığı Arjantin’de oldukça büyük bir yas ve öldürülüşüne duyulan tepki ile – alanında idolleşmiş, saygın fakat marjinal bir edebiyat adamı olarak hatırlanmaktadır.

Eserlerinin dünya çapında tanınmasının sebebi Lorca’nın geleneksel İspanyol kültürü ile çağdaş yaşamın sorunlarını içtenlikle işlemiş olmasıdır. Şiirlerindeki yaşama coşkusunu, doğa sevgisini, hüzün dolu duyguları her insan tanır ve kendine yakın bulur.

Lorca’nın sade ve derinlikli şiirleri, geniş kitlelerce kabul görmüştür. Sürrealist bir ressam olan Salvador Dali ve yönetmen Luis Bunuel ‘in yakın arkadaşıdır.

Geniş Anlatım

İspanyol şair ve oyun yazarı. Ölüm üzerine şiirleri ve Bodas de sangre (1933; Kanlı Düğün, 1966), Yerma (Yerma, 1962) ve La casa de Bernarda Alba (1939; Bernarda Albanın Evi, 1965) oyun üçlemesi ile tanınır. İspanya İç Savaşı’nın başlamasından kısa bir süre sonra, Milliyetçiler tarafından kurşuna dizilmiştir. Babası çiftçi, annesi öğretmendi. İlk piyano derslerini oğlunun müzik yeteneğini fark eden annesinden aldı. Ailesi Granada’ya taşınınca orada bir Cizvit okuluna girdi. Sonra da babasının isteği üzerine Granada Üniversitesi’nde hukuk okudu. Ama çok geçmeden edebiyat, resim ve müzik ile uğraşmak üzere hukuku bıraktı. Usta bir besteci ve yetkin bir yorumcu olan Lorca, arkadaşları arasında “müzikçi” olarak tanınıyordu. 1918’de Kastilya gezisinden esinlenerek yazdığı Imperesiones y paisajes’i (İzlenimler ve Manzaralar) yayımlaması herkesi şaşırttı. Bu düzyazı yapıt Lorca’nın yakında “yazar” olarak da tanınabileceğini gösteriyordu. 1919’da Madrid Üniversitesi’nde sanatta yeniliklere açık gençlerin bir araya geldiği Residencia de Estudiantes adlı öğrenci yurduna yerleşti. Başkentin kültür merkezi durumundaki bu büyük üniversitede ressam Salvador Dali, sinema yönetmeni Luis Bunuel ve şair Rafael Alberti gibi kendi kuşağından sanatçılarla arkadaşlık kurdu. Şair Juan Ramon Jimenez gibi kendinden daha yaşlı ünlülerle de gene orada tanıştı. Residencia’daki ilk iki yılı içinde Lorca’nın şiirleri İspanya’daki bütün edebiyat çevrelerine yayıldı. Oysa yapıtlarından hemen hiçbiri yayımlamamıştır. “Şiir okunmak içindir; kitaba girdi mi ölür” , diyordu. Bu, yüzden şiirlerini ve oyunlarını Residencia’da ve Madrid’in başka yerlerinde ortaçağ trubadurları gibi kendisi okuyordu. Lorca’nın yazarlık yaşamı boyunca yapıtlarının çoğu yayımlanmadan çok önce kulaktan kulağa yayıldı. Bir yandan deneysel şiirler yazan Lorca, bir yandan da El maleficio de la mariposa (Kelebeğin Nazarı Değdi) adlı ilk oyunu üzerine çalışıyordu. Şiirleri sonradan Libro de poemas (1921; Şiirler Kitabı), Primeras canciones (1936; İlk Şarkılar) ve Canciones (1927; Şarkılar) adlarıyla yayımlandı. 1920’de Madrid’deki Eslava Tiyatrosu’nda sahneye konan oyunu ise ilk geceden sonra gösterimden kaldırıldı. Lorca dehasının en yatkın olduğu alanı, 1922’de Granada’daki Fiesta de Cante Jondo halk müziği şenliğinde, ünlü besteci Manuel de Falla ile birlikte giriştiği ortak çalışmalarda buldu. Müzik ve şiir alanındaki eğilimleriyle ruhsal dürtülerini halk ve Çingene müziği geleneklerinde ortaya koyabiliyordu. 1922’de yazdığı Poema del cante jondo (1931; Cante Jondo Şiiri) ve 1924-27 arasında yazdığı Romancero gitano (1928; Çingene Türküleri, 1969) adlı yapıtları bu çözülüşü dile getiriyordu. Çingene Türküleri’nde yer alan 18 şiirde, geleneksel bir edebi biçim olan İspanyol baladının eski büyüsünü çarpıcı yeni imgelerle birleştirdi. Lorca bu arada bir yandan da oyun yazıyordu. Bu alandaki ilk başarısını 1927’de Barselona’da Salvador Dali’nin dekorlarıyla sahnelenen Mariana Pineda’nın şiirsel ve romantik manzum oyunuyla elde etti. Desenleri de ilk kez aynı yıl, aynı kentte sergilendi. 1928’de Çingene Türküleri’nin yayımlanması Lorca’ya uluslar arası bir ün kazandırdıysa da mutluluk getirmedi. Kendi deyişiyle “Çingene severliği”nin efsaneleşmesinden duyduğu rahatsızlık ve “yaşamımın en acılı dönemlerinden biri” olarak nitelendirdiği duygusal bir bunalımın verdiği acıyla 1929-30 yıllarında ABD ve Küba’da biraz huzur ve yeni bir esin kaynağı aramaya çıktı. Ölümünden sonra 1940’ta yayımlanan Poeta en Nueva York (Ozan New York’ta) şiiri de bu geziden doğdu. Şiirinde makineleşmiş bir uygarlıkta, yaşamın içinde ölümü görmenin dehşetini, çarpıcı bir biçimde bir araya getirilmiş katı, ürpertici imgelerle aktardı. 1931’de Lorca İspanya’ya geri dönmüş ve sonradan Divan del Tamarit (1936; Tamarit Divanı) adıyla basılacak olan şiirlerinin yanında yeni oyunlar yazmaya başlamıştı. Çocukluğundan beri kuklalara duyduğu tutku dolu hayranlığı dile getirebilmek için Los titeres de cachiporra (Kuklalar Tiyatrosu) ve Retabillo de Don Cristobal (Don Cristobal’ın Kukla Oyunu) adlı iki kukla oyunu yazdı. Ama bunlardan bile Lorca’nın hüznünden izler vardı. İspanya’da Cumhuriyet kurulduktan sonra Lorca kendini tümüyle tiyatroya verebildi. Bu dönemde La Barraca adlı bir öğrenci topluluğu Milli Eğitim Bakanlığı’nın parasal desteğiyle 1932’den 1935’e değin klasik tiyatro başyapıtlarını, eğitimsiz işçi ve köylülere tanıttı. Topluluğun kurucusu, yönlendiricisi, yöneticisi ve müzikçisi olan Lorca, Lope de Vega, Calderon de la Barca ve Cervantes’den oyunlar sahneye koyarak tiyatroda büyük deneyim kazandı. Lorca’nın halk oyunları üçlemesinin ilk oyunu olarak 1933’te sahnelenen Kanlı Düğün bu çalışmaların sonucunda ortaya çıktı. Oyunun teması bir gazete haberinden alınmıştı: Düğün günü gelin, gizlice sevdiği adamla birlikte kaçıyor, sonunda iki erkek birbirini öldürüyordu. Lorca’nın oyununda kişiler kaderin kurbanıdır; başka türlü davranmak ellerinden gelmez. İlkel tutkular ile uygarlığın amansız namus anlayışı arasındaki çatışmanın tuzağına düşmüşlerdir ve çatışma ölümle sonuçlanacaktır. 1934’te Lorca boğa güreşçisi bir arkadaşının yaralanıp ölmesi üzerine Llanto por Ignacio Sanchez Mejias şiirini yazdı. Lorca’nın en iyi şiiri, modern İspanyol edebiyatının en yetkin ağıtı ve hatta bütün edebiyatlardaki en başarılı ağıtlardan biri olan bu şiir, sürekli yinelenerek yankılanan, akıldan kolay kolay çıkmayacak, hüzün dolu “A las cinco de la tarde” (Akşamüstü saat beşte) nakaratı ile sürer. Aynı yıl Lorca’nın halk oyunları üçlemesinin ikincisi ve Kanlı Düğün ile birlikte, 20. yüzyılın az sayıdaki başarılı şiirsel trajedilerinden biri olan Yerma sahnelendi. Yerma’da çocuğu olmadığı için çaresizlik içinde kısır kocasını öldüren bir kadının çektiklerini konu alan Lorca, Haziran 1936’da bir akşam, arkadaşlarının evinde üçlemenin son oyunu Bernarda Alba’nın Evi’ni okudu. Hemen bütünü düzyazı biçiminde olan bu oyunda despot anneleri tarafından zorlu bir yas evinde tutulan, kin ve şehvet duygularıyla yanıp tutuşan dört kız kardeş anlatılıyordu. İç Savaş başlayınca Lorca Temmuz da Madrid’den ayrılarak Granada’ya gitti. Ama yapıtlarından hiç eksik olmayan şiddet ve acı ölüm onun da kaderinde vardı. Granada’da bir gece, Milliyetçiler tarafından yargılanmadan kurşuna dizildi.

Eserleri

Şiir

Tiyatro

• El maleficio de la mariposa (The Butterfly’s Evil Spell, 1919-1920)
• Los Títeres de Cachiporra (The Billy-Club Puppets, 1922-1925)
• Mariana Pineda (1923-1925)
• La zapatera prodigiosa (The Shoemaker’s Prodigious Wife, 1926-1930)
• Amor de Don Perlimplín con Belisa en su jardín (The Love of Don Perlimplín, 1928-1933)
• El público (The Public, 1929-1930)
• Así que pasen cinco años (When Five Years Pass, 1931)
• Retablillo de Don Cristóbal (The Puppet Play of Don Cristóbal, 1931)
• Bodas de Sangre (Blood Wedding, 1932) (Kanlı Düğün)
• Yerma (1934)
• Doña Rosita la soltera (Doña Rosita the Spinster, 1935)
• Comedia sin título (Play Without a Title, 1935) (yarım)
• La casa de Bernarda (The House of Bernarda Alba, 19 Haziran 1936)

Kısa Oyunlar

• El paseo de Buster Keaton (Buster Keaton goes for a stroll, 1928)
• La doncella, el marinero y el estudiante (The Maiden, The Sailor and The Student, 1928)
• Quimera (Dream, 1928)

Senaryo

• Viaje a la luna (Trip to the Moon, 1929)

Sinema ve televizyonda Lorca

• 1. Los Abajo firmantes (With George Bush on My Mind) (2003) (Lorca’nın oyunundan sinemaya)
• 2. Lorca, Santiago y seis poemas gallegos (1999) Kısa film (Şiirlerinden sinemaya)
• 3. Yerma (1998) (oyundan sinemaya) İspanyol yapımı.
• 4. Viaje a la luna (1998) (yazar) İspanyol yapımı kısa film.
• 5. “Función de noche” (La zapatera prodigiosa) (1 episode, 1996) TV episode (oyundan TV’ye)
• 6. Zapatera prodigiosa, La (1995) (TV) (oyundan sinemaya)
• 7. Bernarda Albas Haus (1994) (TV) (play “The House of Bernarda Alba”)
• 8. Barraca. Lorca sobre los caminos de España, La (1994) (TV) (plays)
• 9. Blind Grace (1993) (opening poem “Christmas on the Hudson”) ABD yapımı
• 10. The House of Bernarda Alba (1991) (TV) (oyundan sinemaya)
• 11. Rukmavati Ki Haveli (Rukvamati’s Mansion) (1991) (oyundan sinemaya)
• 12. Casa de Bernarda Alba, La (1987) (oyundan sinemaya)
• 13. Yerma (1985) (oyundan sinemaya)
• 14. “Proceso a Mariana Pineda” (1984) TV mini-serisi (oyundan sinemaya)
• 15. Balcón abierto, El (1984) (writer)
• 16. Dona Rozita (1984) (TV) (oyundan sinemaya)
• 17. “Estudio 1” (1. bölüm, 1983) – Mariana Pineda (1983) TV episode (oyundan sinemaya)
• 18. Casa de Bernarda Alba, La (1982) (oyundan sinemaya)
• 19. Debi Tskvdiadshi (La Casa de Bernarda Alba) (1982) (SSCB TV) (oyundan TV’ye)
• 20. Bodas de Sangre (1981) (oyundan sinemaya)
• 21. Yerma (1978) (TV) (oyundan TV’ye)
• 22. “Play for Today” (1. bölüm, 1976) – The House of Bernarda Alba (1976) dizi bölümü (oyundan TV’ye)
• 23. Noces de sang (1976) (oyundan sinemaya)
• 24. Casa de Bernarda Alba, La (1974) (TV) (oyundan TV’ye)
• 25. “Zenés TV színház” (Bodas de Sangre) (1 episode, 1974)- Vérnász (1974) dizi bölümü
• 26. Yerma (1974) (TV) (oyundan TV’ye)
• 27. Frøken Rosita – Blomsternes sprog (1970) (Danimarka TV) (oyundan TV’ye)
• 28. Don Christobal of de klucht met de knuppel (1969) (TV) (oyundan sinemaya)
• 29. Frøken Rosita (1969) (TV) (oyundan sinemaya)
• 30. Zorongo (Recordando a García Lorca) (1969) (şiir)
• 31. Don Christobal og Rosita (1967) (TV) (oyundan TV’ye)
• 32. Don Perlimplins kærlighed til Belisa (1966) (TV) (oyundan TV’ye)
• 33. Yerma (1966) (TV) (writer)
• 34. Yerma (1965) (TV) (oyundan TV’ye)
• 35. Mariana Pineda (1965) (TV) (oyundan TV’ye)
• 36. Blodsbröllop (1965) (TV) (yazar)
• 37. Doña Rosita, la soltera (1965) (oyundan TV’ye)
• 38. Bernardas hus (1964) (TV) (Oyun “La Casa de Bernarda Alba”)
• 39. Huis van Bernarda Alba, Het (1963) (TV) (oyundan TV’ye)
• 40. Nozze di sangue (1963) (TV) (oyundan TV’ye)
• 41. Mariana Pineda (1963) (TV) (oyundan TV’ye)
• 42. Yerma (1963) (TV) (oyundan TV’ye)
• 43. Cogida y la muerte, La (1963) (şiir “Llanto por la muerte…”)
• 44. Thamar en Amnon (1962) (şiir “Thamar y Amnón”)
• 45. Jerma (1961) (TV) (yazar)
• 46. Fröken Rosita (1960) (TV) (oyundan TV’ye)
• 47. “Play of the Week” (1 episode, 1960) – The House of Bernarda Alba (1960) dizi bölümü (oyundan TV’ye)
• 48. “ITV Play of the Week” (1 episode, 1960)- The House of Bernarda Alba (1960) dizi bölümü *(oyundan TV’ye)
• 49. Treurzang voor Ignacio Sanchez Mejias (1960) (TV) (poem)
• 50. House of Bernarda Alba (1960) (TV) (oyundan sinemaya)
• 51. Huis van Bernarda Alba, Het (1959) (TV) (oyundan TV’ye)
• 52. “Armchair Theatre” (1 bölüm, 1958) – The House of Bernarda Alba (1960) dizi bölümü (oyundan TV’ye)
• 53. Bernarda Albas Haus (1957) (TV) (oyundan TV’ye)
• 54. Eto nachinalos tak…(It Began This Way) (1956) (yazar) (as S. Garbuzov)
• 55. Bodas de sangre (1938) (oyundan sinemaya)
• 56. A Federico García Lorca (1937) (şiirler “La casada infiel” ve “Prendimiento de Antoñito el Camborio”)

 Hakkında Çıkan Haberler

Federico Garcia Lorca’nın kurşuna dizilerek öldürülüşü’nün ardındaki sır perdesi aralanıyor